Palyaço, İtalyanca (Pagliaccio) kökenli bir sözcük olup, Türk Dil Kurumuna göre; “Kendisini seyredenleri güldüren ve eğlendiren, acaip kılıklı, yüzü aşırı ve komik biçimde boyalı oyuncu”dur.
İlk görülüşü M.Ö. 1600′lere dayanan palyaçoluk, bugün dünyanın birçok yerinde bir sanat dalı olarak algılanmakta olup, eğlence ve çocuk kavramlarıyla birlikte anılmaktadır. Bazı kaynaklara göre 18. yüzyıla kadar saraylarda palyaço (ya da soytarı) bulundurulması geleneği sürdürülmüştür.
Palyaçolar, grotesk görünümüyle kişiliklendirilmiş, komik tipli sanatçılardır. Bunu sağlamak için, renkli ve abartılı peruklar, değişik biçemde makyajlar, olağandışı büyük ayakkabılar ve garip kostümler kullanılır. ABD’li sosyolojist Peter Berger, bu konuyla ilgili olarak; “Bu maskaralık ve şaklabanlıkların, din ve sihir gibi, insan topluluğunun bazı derin ihtiyaçlarını yerine getirmesi mantıklı görünüyor.” demektedir. Bu nedenle palyaçoluk, fiziksel performans gerektiren disipliner eğitimin bir parçası olarak kabul edilmektedir. İlk palyaçoluk türlerine Antik Yunan’da, İtalyan Sokak tiyatrosunda (Commedia dell’Arte), Fransız kökenli pandomim ve Japon Kabuki geleneklerinde ve Avrupa’da rastlanmaktadır. Türkiye tarihinde de Osmanlı’da padişahı eğlendiren “dalkavuk” vb. kişilikler görülür.
Genel olarak çalışma alanları sirkler olan palyaçolar, bunun dışında sokaklarda, özel toplantılar, davetler, eğlence ve parti vb. oluşumlarda, şirket tanıtımlarında etkinlik gösterirler. İtalya’da “Arlecchino” (Harlequin) karakteri, aşk nedeniyle başı dertten kurtulmayan bir uşak rolüyle ün kazanmıştır. İngilterede William Kempe ve Robert Armin ile belirginleşen palyaçoluk sanatı, Almanya ve Fransa’da farklı şekillerde belirginleşmişse de (Fransa’da kaba ve budala Pedrelino gibi), genel olarak biçimsel değişiklik göstermemiştir. İngiltere’de doğarak ünlenen “Şarlo” tiplemesinin ünlü oyuncusu Charlie Chaplin ise, önce Avrupa’ya, sonra da dünyaya yayılan ünüyle unutulmaz bir karakter oluşturmuştur.
Dayak yemek, düşmek, ıslanmak, şaşırmak, komik hareketler yapmak palyaçoların doğasında vardır, sıradan olaylardır. Gösterileri genellikle 5-10 dakika sürer. Sirklerde ise ara gösteriler için 1-3 dakika süreyle geçiş otunları sergilerler.
